Thế hệ Gen Z và cơn nghiện ‘self-diagnose’: Tôi là INFP, ADHD, hay chỉ là đang mệt?

Hãy tưởng tượng bạn đang lướt TikTok, vừa xem một video mèo dễ thương thì bỗng nhiên bị cuốn vào một chuỗi video tâm lý học. Chỉ trong 15 phút, bạn đã xem 10 video chẩn đoán tâm lý và bắt đầu tự hỏi: “Liệu mình có ADHD không? Hay mình là INFP? Khoan, INFP là gì vậy? Có phải là một rối loạn mới không?”

Bạn tôi gần đây tuyên bố: “Tớ nghĩ tớ bị ADHD vì không thể tập trung quá năm phút.” Một người bạn khác chen vào: “Tớ thì bị rối loạn lo âu, cứ đến tiệc tùng là tớ lo lắng.” Còn tôi thì ngồi đó, tự hỏi: “Sao mình chỉ thấy mệt thôi nhỉ?”

Dường như cả thế hệ Gen Z đang biến thành những nhà tâm lý học tự phong, tự gắn nhãn cho mình dựa trên vài video TikTok. Nhưng liệu trào lưu tự chẩn đoán này có thực sự hữu ích hay chỉ là một cơn sốt nguy hiểm? Hãy cùng khám phá, với chút hài hước nhưng không thiếu chiều sâu.

ADHD là gì? Không chỉ là “khó tập trung”

Trước tiên, hãy làm rõ ADHD là gì. ADHD, hay Rối loạn Tăng động Giảm chú ý, không chỉ đơn giản là việc bạn hay quên chìa khóa hay không thể ngồi yên trong lớp. Đây là một rối loạn phát triển thần kinh ảnh hưởng đến cách não bộ xử lý thông tin, khiến người mắc gặp khó khăn trong việc kiểm soát sự chú ý, hành vi hoặc cảm xúc (Home ).

Các triệu chứng phổ biến của ADHD bao gồm:

Nhưng đây là điều quan trọng: Không phải cứ mất tập trung là bạn bị ADHD. Thỉnh thoảng quên deadline hay lướt điện thoại thay vì làm bài tập không đồng nghĩa bạn mắc rối loạn. ADHD là một tình trạng lâm sàng, cần được chẩn đoán bởi bác sĩ hoặc chuyên gia tâm lý qua nhiều bước đánh giá, không phải qua một video TikTok 60 giây (NIMH).

ADHD có thể ảnh hưởng lớn đến cuộc sống, từ học tập, công việc đến các mối quan hệ. Nếu không được điều trị đúng cách, nó có thể dẫn đến lòng tự trọng thấp hoặc khó khăn trong giao tiếp xã hội. May mắn thay, các phương pháp như liệu pháp hành vi và thuốc có thể giúp quản lý triệu chứng hiệu quả (Cleveland Clinic).

INFP: Tính cách, không phải rối loạn

Bây giờ, đến lượt INFP. Thoạt nghe, bạn có thể nghĩ INFP là một rối loạn tâm lý khác, nhưng không, nó là một kiểu tính cách trong Myers-Briggs Type Indicator (MBTI), một công cụ phổ biến để khám phá sở thích tính cách (16Personalities).

INFP là viết tắt của:

• Introverted (Hướng nội): Thích dành thời gian một mình để nạp năng lượng.

• Intuitive (Trực giác): Tập trung vào ý tưởng và khả năng hơn là chi tiết thực tế.

• Feeling (Cảm xúc): Ra quyết định dựa trên giá trị và cảm xúc cá nhân.

• Perceiving (Linh hoạt): Thích sự tự do và không muốn bị ràng buộc bởi kế hoạch cứng nhắc.

Người INFP thường được mô tả là lý tưởng, sáng tạo và giàu cảm xúc. Họ hay mơ mộng, yêu nghệ thuật, và luôn muốn giúp thế giới tốt đẹp hơn. Họ nhạy cảm, hay giữ kỷ vật để gợi nhớ những khoảnh khắc đặc biệt, và thường tìm kiếm ý nghĩa sâu sắc trong cuộc sống (Verywell Mind).

Khác với ADHD, INFP không phải là rối loạn. Nó giống như việc bạn nói mình là người hướng ngoại hay thích tiệc tùng – chỉ là một phần của con người bạn. Hiểu mình là INFP có thể giúp bạn nhận ra điểm mạnh (như sự sáng tạo) và điểm yếu (như khó đưa ra quyết định), nhưng nó không phải là thứ cần “chữa trị”.

Tại sao Gen Z mê tự chẩn đoán?

Vậy tại sao Gen Z lại say mê tự gắn nhãn tâm lý? Câu trả lời nằm ở mạng xã hội, đặc biệt là TikTok. Với hàng tỷ người dùng, TikTok đã biến các thuật ngữ tâm lý thành xu hướng văn hóa. Chỉ cần lướt vài phút, bạn có thể bắt gặp video giải thích ADHD, MBTI, hay thậm chí những rối loạn hiếm gặp như DID (Rối loạn Đa nhân cách). Theo một khảo sát, 30% Gen Z đã tự chẩn đoán bệnh tâm lý dựa trên nội dung mạng xã hội (Tebra Survey).

Có một số lý do khiến trào lưu này bùng nổ:

1. Tiếp cận dễ dàng: TikTok cung cấp thông tin tâm lý trong các video ngắn, dễ hiểu, thu hút hàng triệu lượt xem (New York Times).

2. Giảm kỳ thị: Các cuộc thảo luận cởi mở về sức khỏe tâm lý giúp Gen Z cảm thấy thoải mái hơn khi chia sẻ cảm xúc.

3. Cộng đồng trực tuyến: Tự gắn nhãn như ADHD hay INFP giúp bạn cảm thấy thuộc về một nhóm, đặc biệt khi bạn đang vật lộn với bản sắc cá nhân (Salon).

4. Áp lực thế hệ: Gen Z đối mặt với nhiều căng thẳng, từ đại dịch, biến đổi khí hậu đến bất ổn kinh tế, khiến họ tìm kiếm câu trả lời cho cảm giác bất an (McKinsey).

Nhưng không phải mọi thứ đều tích cực. Trong khi TikTok giúp giảm kỳ thị, nó cũng làm mờ ranh giới giữa hiểu bản thân và chẩn đoán lâm sàng, dẫn đến nhiều vấn đề.

Nguy cơ của tự chẩn đoán

Tự chẩn đoán có thể hấp dẫn, nhưng nó tiềm ẩn nhiều rủi ro:

1. Chẩn đoán sai: Các triệu chứng tâm lý thường phức tạp và có thể trùng lặp. Ví dụ, khó tập trung có thể do ADHD, nhưng cũng có thể là lo âu, trầm cảm, hoặc chỉ đơn giản là thiếu ngủ. Một video TikTok không thể thay thế đánh giá chuyên sâu (Banner Health).

2. Trì hoãn điều trị: Nếu bạn nghĩ mình đã “hiểu” vấn đề, bạn có thể không tìm kiếm sự giúp đỡ chuyên nghiệp, dẫn đến tình trạng xấu đi.

3. Làm nhẹ hóa rối loạn: Khi mọi người tự nhận mình bị ADHD hay lo âu dựa trên triệu chứng chung chung, nó có thể khiến những người thực sự mắc rối loạn không được coi trọng (CNN).

4. Mắc kẹt trong tự phân tích: Việc liên tục gắn nhãn cho cảm xúc mà không hành động – như tìm kiếm liệu pháp hoặc thay đổi lối sống – có thể khiến bạn chìm trong vòng lặp tự ám ảnh mà không tiến bộ.

Một ví dụ điển hình: Một video TikTok có thể nói rằng nếu bạn hay mơ mộng trong lớp, bạn bị ADHD hoặc “mơ mộng thích nghi sai” (maladaptive daydreaming). Nhưng thực tế, ai mà chẳng từng chán nản trong giờ học? Gắn nhãn vội vàng có thể khiến bạn lo lắng không cần thiết hoặc bỏ qua nguyên nhân thực sự (The Student Life).

Kiểu tính cách và rối loạn tâm lý: Đừng nhầm lẫn

Một vấn đề lớn trong trào lưu tự chẩn đoán là nhầm lẫn giữa kiểu tính cách (như INFP) và rối loạn tâm lý (như ADHD). Hiểu mình là INFP có thể rất thú vị – nó giúp bạn nhận ra tại sao bạn yêu viết lách hoặc ghét làm việc nhóm. Nhưng nó không phải là chẩn đoán lâm sàng. Trong khi đó, ADHD là một tình trạng y khoa có thể cần thuốc hoặc liệu pháp để quản lý.

Việc nhầm lẫn này có thể dẫn đến hai vấn đề:

• Quá nghiêm trọng hóa tính cách: Bạn có thể nghĩ rằng việc hay mơ mộng của INFP là “bệnh lý” cần chữa.

• Làm nhẹ hóa rối loạn: Ngược lại, bạn có thể nghĩ ADHD chỉ là “một phần tính cách” và không cần điều trị.

Nếu bạn tò mò về tính cách, các bài kiểm tra MBTI trực tuyến có thể là một khởi đầu vui vẻ (Truity). Nhưng nếu bạn gặp khó khăn trong công việc, học tập, hoặc cảm thấy cuộc sống quá tải, hãy tìm đến chuyên gia tâm lý. Họ có thể giúp phân biệt giữa đặc điểm tính cách và các vấn đề sức khỏe tâm lý thực sự.

Kết luận: Hiểu bản thân, nhưng đừng vội gắn nhãn

Trào lưu tự chẩn đoán của Gen Z là con dao hai lưỡi. Một mặt, nó giúp chúng ta cởi mở hơn về sức khỏe tâm lý, tạo ra cộng đồng hỗ trợ và giảm kỳ thị. Mặt khác, nó có thể dẫn đến chẩn đoán sai, trì hoãn điều trị, và làm mờ ranh giới giữa hiểu bản thân và bệnh lý hóa cảm xúc.

Vậy lần tới khi bạn bị cuốn vào một video TikTok về ADHD hay INFP, hãy nhớ: Hiểu bản thân là tốt, nhưng đừng vội gắn nhãn. Nếu bạn nghi ngờ mình có vấn đề sức khỏe tâm lý, hãy tìm đến bác sĩ hoặc chuyên gia. Và nếu bạn phát hiện mình là INFP, hãy tận hưởng sự sáng tạo và lý tưởng của mình – đó không phải là thứ cần “chữa”.

Cuối cùng, dù bạn là INFP, nghi ngờ ADHD, hay chỉ đang mệt mỏi vì cuộc sống, hãy nhớ rằng bạn không đơn độc. Thế giới có thể hỗn loạn, nhưng việc tìm kiếm sự giúp đỡ là bước đầu tiên để cảm thấy tốt hơn. Và nếu tất cả thất bại, hãy xem một video mèo trên TikTok – ít nhất, đó là liệu pháp mà ai cũng đồng ý là hiệu quả!

Nguồn tham khảo

• Home - What is ADHD?

• National Institute of Mental Health - ADHD

• Cleveland Clinic - Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder

• 16Personalities - INFP Personality

• Verywell Mind - INFP: Personality Type, Characteristics

• Truity - INFP Strengths & Weaknesses

• New York Times - Teens Turn to TikTok for Mental Health Diagnosis

• Banner Health - TikTok Self-Diagnoses: Why It’s Harmful

• CNN - Teens Using Social Media to Self-Diagnose

• Salon - Why Teens Are Self-Diagnosing on TikTok

• The Student Life - TikTok’s Self-Diagnosis Trend Misses Nuances

• Tebra - Is Self-Diagnosis on Social Media Helping or Hurting?

• McKinsey - Addressing Gen Z Mental Health Challenges